بیماری فیتوپلاسمایی تورم جوانه (غنچه درشت گوجه‌فرنگی) (Big bud)
بیماری فیتوپلاسمایی تورم جوانه (Big bud) یا غنچه درشت گوجه‌فرنگی، یکی از مهمترین و اقتصادی‌ترین بیماریهای گوجه‌فرنگی در تمام دنیا است. این بیماری، اولین بار در سال 1933 از استرالیا گزارش شد و پس از آن، به تدریج در بسیاری مناطق کشت گوجه فرنگی از جمله استانهای مختلف ایران گسترش یافت.
عامل بیماری تورم جوانه گوجه‌فرنگی، فیتوپلاسما است که توسط زنجرکها به طریقه پایا و تکثیری منتقل میشود. فیتوپلاسماها باعث اختلال در رشد گیاه شده که در نتیجه برهم زدن تعادل طبیعی هورمونهای گیاهی و تنظیم کننده‌های رشدی در گیاه است.
علائم بیماری تورم جوانه گوجه‌فرنگی در گیاهان آلوده شامل سبز شدن گلها و برگی شدن آنها (تغییر شکل گلها به سمت ساختارهای برگی)، ضخیم شدن ساقه، راست ایستادن شاخه‌ها، بزرگ شدن کاسبرگها و به هم چسبیدن انتهای آنها و تبدیل کاسه گل به یک جسم کیسه یا جام مانند، کوچک ماندن برگها، قاشقی، ضخیم شدگی و رنگ پریدگی برگها، ارغوانی شدن رگبرگها در قسمت انتهایی بوته، تورم و سبزشدن جوانه‌ها، عدم تشکیل میوه و عقیم شدن، سفت و بدشکل شدن میوه‌هایی که قبل از وقوع آلودگی تشکیل شده‌اند، رشد انبوه و فشردگی شاخههای جانبی، کاهش فاصله میانگره ها و کوتولگی بوته می باشد.
بیماریهای فیتوپلاسمایی، عامل عمده محدودیت کشت بسیاری ازگیاهان از جمله سبزی، صیفی، زراعی، زینتی و درختان مثمر و غیر مثمر میباشند و هر ساله خسارت فراوانی را به این محصولات کشاورزی وارد میکنند. خسارت اقتصادی ایجاد شده توسط آلودگیهای فیتوپلاسمایی از کاهش جزئی در کمیت و کیفیت تا تقریباً از بین رفتن کامل محصول میباشد.
فیتوپلاسماها محدود به آوند آبکشی میزبانهای گیاهی بوده و به همین جهت، تنها حشرات تغذیه کننده از آوند آبکش، پتانسیل انتقال آنها را دارند.
بیماری تورم جوانه گوجه‌فرنگی، درطبیعت توسط زنجرکها به صورت پایا و تکثیری منتقل میشوند. در ایران زنجرک Circulifer haematoceps یکی ازناقلین مهم بیماری تورم جوانه گوجه‌فرنگی معرفی شده است. همچنین از طریق سس از گیاه آلوده به گیاه سالم، این بیماری، انتقال می یابد. در شرایط آزمایشگاهی با پیوند زدن پیوندک آلوده به گیاه سالم نیز میتوان بیماری را انتقال داد.
مدیریت بیماری
تاکنون روش کنترل مناسب و کارآمدی برای کنترل این بیماری توصیه نشده است ولی برخی روشهای مدیریتی، تا حدی میتوانند از شیوع بیشتر بیماری در مزارع جلوگیری نموده و باعث کاهش خسارت گردند که عبارتند از:
- عدم کاشت گوجه فرنگی در کنار سایر میزبانهای ویروس
- پایش مداوم مزارع و گلخانه‌‌ها جهت شناسایی و ردیابی کانونهای آلودگی در هر منطقه
- ردیابی علائم اولیه آلودگی، حذف و سوزاندن بوته‌های آلوده یا مشکوک به آلودگی، به منظور جلوگیری از گسترش بیماری
- انهدام علفهای هرز داخل و اطراف مزارع گوجه فرنگی، جهت کاهش میزبانها و ناقلین احتمالی
- رعایت بهداشت زراعی و حذف بقایای گیاهی آلوده
- برنامه تغذیه مناسب و آبیاری منظم جهت تقویت بوته‌ها و افزایش مقاومت در برابر بیماری و آفات
- کنترل شیمیایی آفات ناقل با استفاده از سموم مناسب
